जिल्हा शिक्षण व प्रशिक्षण संस्था, अमरावती

परिचय

जिल्हा शिक्षण व प्रशिक्षण संस्था (DIET), अमरावती ही शिक्षकांना प्रशिक्षणाद्वारे विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक गुणवत्तेत सुधारणा करण्यासाठी स्थापन झालेली एक महत्त्वाची संस्था आहे. शिक्षकांची कौशल्ये आणि व्यावसायिक क्षमता वाढवून शिक्षण प्रणालीला आकार देण्यात DIET अमरावती महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. जिल्ह्यातील शालेय शिक्षणाच्या गरजा लक्षात घेऊन प्रशिक्षणाची आखणी, शैक्षणिक संशोधन आणि सुधारणा उपाययोजना प्रभावीपणे राबविल्या जातात.

स्थापना आणि उद्देश

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (1986) अंतर्गत 1995 मध्ये शासकीय अध्यापक विद्यालयाचे उच्चीकरण करून DIET अमरावतीची स्थापना झाली. 1928 मध्ये नॉर्मल स्कूल म्हणून सुरू झालेली ही संस्था शासकीय अध्यापक विद्यालय म्हणून विकसित झाली आणि आता शिक्षक प्रशिक्षणासाठी पायाभूत केंद्र आहे. स्थानिक शिक्षक, मुख्याध्यापक, प्रशासकीय कर्मचारी आणि कार्मिकांना आधुनिक शिक्षणाच्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये आणि ज्ञान प्रदान करणे हा DIET चा मुख्य उद्देश आहे.

प्रमुख कार्ये

• जिल्ह्यातील १००% मुलांची (CWSN सह) पटनोंदणी आणि उपस्थितीसाठी शाळांमध्ये अध्ययन पूरक वातावरण निर्मिती.
• राज्य प्रशिक्षण धोरणानुसार गरजाभिमुख प्रशिक्षण उपक्रमांची वार्षिक दिनदर्शिका विकसित करून अंमलबजावणी.
• विद्यार्थी संपादणूक चाचणी आणि सर्वेक्षणांद्वारे शैक्षणिक सद्यस्थितीचे विश्लेषण आणि कृती कार्यक्रमांची निर्मिती.
• राष्ट्रीय आणि राज्यस्तरीय शैक्षणिक संशोधनाच्या निष्कर्षांवर आधारित शैक्षणिक कृती कार्यक्रमांची रचना.
• सेवापूर्व प्रशिक्षणाची गुणवत्ता संवर्धन आणि शिक्षकांच्या व्यावसायिक विकासासाठी प्रशिक्षण.
• शैक्षणिक अध्ययन अनुभव आणि यशोगाथांचे आयोजन करून शैक्षणिक संस्कृती विकसित करणे.
• गटसाधन केंद्र, समूह साधन केंद्र आणि शहर साधन केंद्रांमधील मनुष्यबळाचे क्षमता संवर्धन.
• महाराष्ट्र विद्या प्राधिकरणाच्या निर्देशानुसार शैक्षणिक सक्षमीकरणासाठी कृती कार्यक्रम राबविणे.

शालेय शिक्षणातील योगदान

DIET अमरावती शिक्षकांच्या शिकवण्याच्या पद्धती सुधारण्यास आणि शाळांना शैक्षणिक गुणवत्ता वाढवण्यासाठी मार्गदर्शन करून महत्त्वपूर्ण योगदान देते. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश आहे:

• शाळा सुधारणा कार्यक्रम: शाळा गुणवत्ता विकास योजना (SQDP) तयार करण्यास मदत, ज्यात शैक्षणिक कामगिरी आणि विद्यार्थी परिणाम सुधारण्यासाठी धोरणे आखली जातात.
• नियंत्रण आणि मूल्यमापन: शासकीय शैक्षणिक कार्यक्रमांच्या परिणामकारकतेचे मूल्यांकन करून संसाधनांचा प्रभावी वापर सुनिश्चित करणे. PAT, SLAS, SEAS, NAS आणि PARAKH सर्वेक्षणांद्वारे शैक्षणिक उपक्रम राबविले जातात.
• वर्गातील अध्ययन सुधारणा: सकारात्मक, सर्वसमावेशक आणि आकर्षक वर्ग वातावरण तयार करण्यासाठी शिक्षकांना प्रशिक्षण.
• शालेय नेतृत्व विकास: NIEPA आणि MIEPA निर्देशानुसार PSLM कार्यक्रमाद्वारे शालेय प्रमुख आणि पर्यवेक्षकांसाठी नेतृत्व विकास.

शैक्षणिक नवकल्पना आणि संशोधन

DIET अमरावती केवळ प्रशिक्षण केंद्र नसून शैक्षणिक संशोधनातही अग्रणी आहे. यामध्ये खालील उपक्रमांचा समावेश आहे:

• लघु आणि कृती संशोधन: शिक्षकांना वर्गस्तरीय आव्हानांचे निराकरण करण्यासाठी संशोधन प्रकल्प राबविण्यास प्रोत्साहन.
• अभ्यासक्रम नवकल्पना: विद्यार्थ्यांच्या गरजा पूर्ण करणारी नवीन अभ्यासक्रम आणि अध्यापन साहित्य विकसित करणे.
• भागधारकांचा समावेश: पालक, समुदाय आणि इतर भागधारकांसाठी जागरूकता आणि सहभाग वाढवण्याचे कार्यक्रम.

अध्ययन-अध्यापन साहित्य निर्मिती

DIET अमरावतीने जिल्ह्याच्या गरजा लक्षात घेऊन विविध संदर्भ साहित्य विकसित केले आहे, विशेषतः आदिवासी बहुल भागातील विद्यार्थ्यांसाठी. यामध्ये खालील साहित्य समाविष्ट आहे:

• कोरकू आणि मराठी भाषिक शब्दकोश.
• लहान मुलांसाठी छोट्या गोष्टींची पुस्तके.
• ‘ई माय मांडी’ आणि ‘बो... निपुणबा’ संदर्भ पुस्तके, ज्यांचा मेळघाट परिसरातील शिक्षकांनी वर्गस्तरावर वापर केला आहे.
• विज्ञान विषयासाठी कृतीद्वारे शिकण्यासाठी साहित्य.

हे साहित्य द्विभाषिक आणि त्रिभाषिक स्वरूपात तयार केले गेले आहे, जे विशेषतः आदिवासी विद्यार्थ्यांना बोलीभाषेतून प्रमाण मराठीकडे वाटचाल करण्यास मदत करते.